Erken Dönem Osmanlı Yönetiminin Kanunlaşma ve Devletleşme Süreci

Legalisation and Statehood Process of Early Ottoman Administration

Özet

Osmanlı hukuku, bir çalışma alanı olarak hatırı sayılır bir süredir hem tarihçilerin hem de hukukçuların ilgisini çekmeye devam etmektedir. Başta Ömer Lütfi Barkan olmak üzere Halil İnalcık gibi tarihçilerin yanında Coşkun Üçok, Ahmet Mumcu, Mehmet Akif Aydın, Ahmet Akgündüz gibi hukuk tarihçileri Osmanlı hukukunu hem teorik hem de kaynaklar ekseninde ele almışlardır. Osmanlı Devleti’nin bürokratik yapısı sayesinde günümüze ulaşan binlerce ciltlik hukuk metinleri üzerinde yapılan çalışmalar neticesinde Osmanlı hukukunun niteliğini, şer’-örf ilişkisini, kanunnamelerin gelişim seyrini, hukuk normlarının mahkemelerde uygulanma şeklini takip edebiliyoruz. Ancak tüm bu araştırmalara rağmen Osmanlı devletleşmesi ve bunun hukukla olan bağlantısının karşılaştırmalı bir perspektifle teorik ve ampirik düzeyde ele alınması konusu hala müzakere edilmeye muhtaç gözükmektedir. Özellikle Osmanlıların erken dönem hukuki yapılanması ile ilgili bir dizi soru üzerinde düşünmeye değerdir. Bu soruları şu şeklide sıralamak mümkündür: Osmanlı Beyliği teşekkül ve gelişim seyrinde hukuk normları oluştururken ne tür fırsat ve esneklikler yaratarak gelişimini sürdürdü? Erken dönem Osmanlı yönetiminde hukuk normları emir, ferman ve yasak şeklinde tezahür ederken bürokrasi hangi süreçlerle bu normların yaygınlaşması ve kabulünü sağladı? Bu prensiplerin uygulanmasında yaşanan avantaj ve dezavantajlar nelerdi? Yönetim, toprak, vergi, ticaret gibi halkı doğrudan ilgilendiren konularda üretilen norm ve prensiplerin zamanla devletin merkez-taşra ilişkilerinde yaşanan gelişmeler ve devletleşmeye etkisi nasıl oldu? Tüm bunların sonunda Osmanlı devleti genişçe bir coğrafyada yüzlerce yıl egemen olarak toplum-devlet ilişkilerinin seyrinden kanunlaşma ve bürokratik devlete dönüşmesinde etkisi nasıl cereyan etti? Osmanlı, kanun devletine nasıl dönüştü? Bu soruları cevaplamak başlı başına önemli tartışma konularını gündeme getirmekle birlikte kaçınılmaz olarak bir açıklama çabasını hak etmektedir. İşte bu çalışmada yukarıda dile getirilen ve onlara benzer soruların cevapları aranmaya çalışılacaktır.